Obrzędy i zwyczaje słowiańskie- zapraszam na podróż w odległe czasy Rafał Karaś 🌞

Słowiańskie korzenie do dziś rozpalają wyobraźnię Polaków, a kolejne odkrycia archeologiczne czy badania są cennym źródłem informacji na temat obrzędów oraz zwyczajów, które panowały na terytorium naszego kraju ponad 1000 lat temu, jeszcze przed intensywną chrystianizacją i utworzeniem państwa polskiego.

Obrzędy i zwyczaje słowiańskie

Czy Słowianie kierowali się zwyczajami i wierzeniami, które mogą być bliskie nam, współczesnym? Poznaj najciekawsze przykłady obrzędowości dawnych mieszkańców ziem Polski, Czech, Moraw czy dorzecza Dniepru.

1. Zimowe świętowanie

Słowianie wyjątkową wagę przykładali do świętowania przesilenia zimowego, które było dla nich symbolem zwycięstwa światła nad ciemnością (po 21 grudnia dni robią się coraz dłuższe). Plemienne uroczystości (nazywane świętem godowym lub zimowym staniemsłońca) trwały aż do 6 stycznia, a towarzyszyły im przede wszystkim… pieśni, które można nazwać kolędami. Świętowaniu towarzyszyły pochody, a także ustawianie w domach drzewa życia (jednak nie choinki – to zwyczaj germański, przejęty później w chrześcijaństwie, a snop zboża lub jemioły). Wraz z rozpoczęciem kalendarzowej zimy, pamiętano również o zmarłych i rozpalano ogniska na cmentarzach. Wraz z chrystianizacją tradycyjne święto Słowian zbiegło się z obchodzeniem Bożego Narodzenia i tak jest do dzisiaj.

2. Powitanie wiosny

Gdy wraz z kolejnymi miesiącami roku dni stają się coraz dłuższe, a przyroda odżywa po zimie, często mówimy o wiosennych porządkach. Nie inaczej było w dawnych czasach. Słowianie przywiązywali dużą wagę do odpowiedniego przywitania nowej pory roku. To właśnie w trakcie Jarego Święta – 21 marca – topiono lub spalano Marzannę, czyli słomianą kukłę – ozdobioną w szaty i koronę, obnoszoną przez wsi, a na końcu niszczoną, co miało symbolizować odejście zimy, śmierci i schorzeń. Wspomniane wiosenne porządki objawiały się zaangażowaniem całych rodzin w sprzątanie, gotowanie i organizowanie rytuałów (jak wypędzanie zła baziami). Dziś łatwiej zrozumieć nam korzenie śmigusa-dyngusa w poniedziałek wielkanocny – wszak oblewanie się wodą to również wiosenny zwyczaj Słowian.

Źródło: architekturakrajobrazu.info

3. Malowanie jajek

Zaraz, zaraz – czy na pewno czytasz artykuł na temat obrzędów Słowian? Tak! Malowanie jajek współcześnie kojarzy się przede wszystkim z Wielkanocą, ale zwyczaj ten obowiązywał już przy powitaniu wiosny ponad 1000 lat temu, na terenach dziś należących do Polski. Skorupki były ozdabiane woskiem i naturalnie uzyskiwanymi barwnikami. Symbolika? Dość oczywista: odrodzenie, nowe życie po trudach zimy.

4. Noc(e) Kupały

Dziś nazywamy ją „nocą świętojańską”, ale dawniej przesilenie letnie było świętowane jako Noc Kupały. Bardziej precyzyjniej byłoby jednak wskazać, że Słowianie świętowali całe cztery dni, już od 20 czerwca, na pierwszym planie stawiając ogień i wodę. Intensywnej zabawie przy ogniskach towarzyszyły śpiewy, tańce czy przeskakiwanie nad płomieniami. Te wszystkie rytuały nie tylko integrowały i pozwalały oderwać się od trudów codziennego dnia, ale przede wszystkim miały podłoże w wierzeniach i tradycji. Symbolika płodności, oczyszczania, ochrony przed złą mocą – temu wszystkiemu służyły obrządki związane z ogniem i wodą. Co ciekawe, wraz z Nocą Kupały mijały trzy miesiące zakazu od pełnego zanurzenia w wodach w ciągu dnia. Do dziś mówi się zresztą, że należy się kąpać przed nocą świętojańską. Jak widać – to kolejny zwyczaj mający jeszcze słowiańskie korzenie. Kolejnym obrządkiem Nocy Kupały było puszczanie wodą wianków uplecionych przez młode dziewczęta. Z kolei młodzi mężczyźni łowili je, by w ten sposób natrafić na wybrankę. Najkrótsza noc roku sprzyjała także pewnej swobodzie obyczajów, wielu Słowian nawiązywało wtedy swoje pierwsze kontakty seksualne. Z Nocą Kupały kojarzy się także wierzenie o tym, że tylko w tym wyjątkowym czasie zakwita kwiat paproci. Jego znalezienie miało gwarantować szczęście, a nawet moc niewidzialności w obliczu zagrożenia. Uprawiano również wróżby, wykorzystując do tego rumianek, bez czy szczypiorek.

Źródło: gk24.pl

5. Święto Plonów

Jeżeli uważnie czytasz ten artykuł zapewne już dostrzegasz pewną prawidłowość. Charakterystyczne obrzędy i zwyczaje towarzyszyły Słowianom przede wszystkim przy okazji świąt, które były związane z naturalnym rytmem i kalendarzem pór roku. Nadejście jesieni dawało się wyczuć już w sierpniu, więc przy okazji żniw Słowianie pozostawiali odrobinę nieskoszonych kłosów nazywanych ziarnami. Przed posągiem Świętowita stawiano także miód pitny. Jego ubytek zwiastował kłopoty, ale jeżeli trunek nie znikał z kielicha, żniwa zapowiadały się obiecująco. Początek jesieni był okazją do podziękowania bogom za dary natury, a jednocześnie wyproszenie bogatych plonów na przyszły rok. Tradycja ta w pewnym sensie przetrwała do dziś – na wsi obchodzi się przecież dożynki.

6. Dziady

Obrządek „dziadów”, doskonale znany z wybitnego dzieła Adama Mickiewicza, ma słowiańskie, przedchrześcijańskie korzenie. Jego istotą było nawiązanie kontaktu z duszami osób, które zmarły, a jednocześnie mogły zapewnić przychylność bogów w kwestii płodności czy urodzaju plonów. Dziady przyjmowały nieco odmienną formułę w zależności od regionu, który zamieszkiwało dane plemię słowiańskie. Niektórzy święto zmarłych organizowali na wiosnę, ale najbardziej kojarzymy dziady z jesienią, przełomem października i listopada, co odpowiada współczesnym Zaduszkom i Świętu Zmarłych.

7. Postrzyżyny

Jednym z bardziej znanych rytuałów Słowian były Postrzyżyny, które organizowano przy okazji 7. urodzin chłopców. Obcięcie włosów i nadanie imienia symbolicznie włączało chłopca do rodziny, a od tej pory jego wychowaniem miał się zajmować ojciec, nie matka. Warto zauważyć, że dziś symbolika ścinania włosów towarzyszy chociażby wcielaniu do wojska czy wybranych zakonów (np. prawosławnych).

Źródło: odzimawiara.org.pl

8. Bocianie łapy

Już Słowianie zauważyli, że pewne gatunki ptaków mają w zwyczaju dalekie podróże do krajów dalekiego południa. Jako gościnne plemiona (zamieszkujące na Kurpiach i w Polsce południowo-wschodniej) po prostu… witały te zwierzęta wypiekając okazjonalne bułeczki i wkładając je do gniazd. Żaden obrządek nie mógł się jednak obyć bez dawki interesowności. Miły gest w stronę przybywających ptaków miał po prostu zapewnić obfite plony.

Źródło: potrawyregionalne.pl

9. Oczepiny i Swaćba

Kto był na weselu, ten prawdopodobnie był świadkiem lub nawet brał udział w oczepinach. I cóż – to również obrządek pamiętający czasy słowiańskie, nazywany także czepieniem czy przebabinami. Symbolika wydarzenia była jasna – chodziło o zamianę panienki w mężatkę. To właśnie o północy, w trakcie oczepin, śpiewano najstarszą z zachowanych polskich pieśni: „Oj, chmielu”. Wianek był zamieniany na specjalny czepiec, a jeśli panna (a raczej już żona) posiadała warkocz, właśnie go traciła. Piękny czepiec był centralnym przedmiotem oczepin – wiązały się z tym różne zabawy gości weselnych. Same zaślubiny były znane jako swaćba (a wcześniejsze swaty: swadźby). To właśnie wtedy, przez bogami i rodziną składano przysięgę łączącą kobietę i mężczyznę.

Źródło: odkrywamyzakryte.com

10. Obrzędy i zwyczaje regionalne

Należy pamiętać, że Słowianie zamieszkiwali ogromny obszar współczesnej Europy Środkowo-Wschodniej na przestrzeni wielu wieków, dlatego trudno wyróżnić jednolite zwyczaje, które obowiązywały we wszystkich plemionach. Dużo faktów z życia naszych przodków ginie w mroku dziejów, inne – są zniekształcone upływem lat i brakiem dostatecznych źródeł. Dlatego o pewnych słowiańskich zwyczajach wspomina się jedynie na Polesiu, o innych na terenach dzisiejszej Bułgarii, jeszcze inne rytuały pojawiały się w okolicach Odry. Obrzędowość Słowian to – nomen omen – temat rzeka, w którym warto się zanurzyć, by zrozumieć kulturowe korzenie naszych stron.

Dziękuję za uwagę

Rafał Karaś

Zobacz także

1. Wieża Ciśnień Ełk – odwiedź wirtualnie Muzeum Kropli Wody
2. Pałac Paca w Dowspudzie – smutna przeszłość, świetlana przyszłość
3. W tyglu konfesji, czyli wyprawa po ełckich kościołach
4. Ciekawe miejsca Ełk – dom Michała Kajki odc8
5. Najciekawsze zabytki w okolicach Ełku – przewodnik po okolicznych miejscowościach
6. Ciekawe miejsca Ełk – drewniany kościół Ostrykół 1667
7. Atrakcje ziemi ełckiej – góra Bunelka
8. Legendy o Ełku – tajemnice regionu ełckiego
9. Atrakcje ziemi ełckiej – młyn wodny w Stradunach
10. Atrakcje ziemi ełckiej – wieża widokowa w Starych Juchach
11. Atrakcje ziemi ełckiej – Słup graniczny w Prostkach 1545r
12. Skąd są Ci Mazurzy ? Historia ziemi ełckiej i jej spuścizny

fraza kluczowa artykułu:   obrzędy i zwyczaje słowiańskie, obrzędy słowiańskie zwyczaje słowiańskie,  obrzędy i zwyczaje słowiańskie, obrzędy słowiańskie zwyczaje słowiańskie, obrzędy i zwyczaje słowiańskie, obrzędy i zwyczaje słowiańskie, obrzędy i zwyczaje słowiańskie